بازارگردانی ( کلیات)

<!-- /*  -->

بازارگردانی

سید روح‌الله حسینی مقدم

 

 

آنچه که سرمایه‌گذاران از هر بازاری می‌خواهند سه چیز است: نقدشوندگی، نقدشوندگی و نقدشوندگی

 (Schwartz1996)

 

یکی از مباحث جدید مطرح شده در بازار سهام ایران، عملیات بازارگردانی است. اما عدم موفقیت این ابزارها برای برآورده نمودن انتظارات، بحثهایی را در خصوص واکاوی علت این ناکامی و به تبع آن ارائه راهکارهایی برای بر طرف نمودن موانع پیش روی جهت ارتقا آن برانگیخته است. اگرچه این عملیات یک ابزار سودمند برای بازارهای سهام می باشد، اما برای بهره‌مندی از مزایای آن باید اشکالات ساختاری برطرف شده و پیش‌فرضهای مناسب ایجاد گردد. در بازارهای سهام گروههای مختلفی فعال هستند و به تناسب نقش و ماهیت خود، هر کدام دارای کارکردهای خاصی می‌باشند.

 

بازارگردان

 بازارگردان موسسه‌ای حقوقی است که عهده‌دار حفظ ثبات و سلامت بازارسرمایه و به حداقل رساندن نوسانات قیمتی سهام آن هستند. این قبیل واسطه‌های مالی در مواردی‌که به طور موقت تعادل عرضه و تقاضا مختل شود با حرکت برخلاف جریان بازار، موجبات تعادل دوباره آن را فراهم می‌آورند و بدین ترتیب از ایجاد نوسانات شدید جلوگیری می‌کنند. از آن رو که حفظ ثبات و وجود روند حرکتی منسجم، لازمه کاهش ریسک و اعتماد سرمایه‌گذاران به بازارسرمایه است، اهمیت فعالیت بهینه بازارگردان انکار ناپذیر است.

 همچنین بازارگردان برای هر اوراق بهاداری قیمت خرید و فروش تعیین نموده و اگر در آن قیمت‌ها خریدار و فروشنده وجود داشته باشد، بلافاصله از حساب خودش این خرید و فروش را انجام می‌دهد. به عبارتی، نقش عمده بازارگردان آن است که نقدینگی بازار را برای اوراق بهادار خاصی که به بازارگردانی آن مشغول است، تأمین کند.هنگامیکه بازارگردان یک سهم یا اوراق بهادار خاصی را بازارگردانی می‌کند، به او عنوان بازارگردان ویژه اطلاق می‌شود. بازارگردان ویژه عضو سازمان بورس است و برای اوراق بهادار ویژه‌ای که در بازار معامله می‌شود، بازار می‌سازد و برای اینکه این کار را انجام دهد، از آن اوراق بهادار موجودی نگه می‌دارد و همواره آماده خرید و فروش آن اوراق بهادار است و آماده است بازار منظمی را برای آن اوراق حفظ نماید. چنین موسسه‌ای می‌تواند شخصی، تضامنی، شرکت سهامی و یا یک هلدینگ باشد.

 یک بازارگردان یا بازارگردان ویژه به تنظیم جریان سفارش و قیمت‌ها مشغول می‌باشد. (بعنوان مثال زمانیکه انبوه سفارشات فروش وجود دارد، بازارگردان بازار متعهد به خرید سهام جهت تثبیت قیمت هاست.) اما از آنجاییکه مبالغ قابل توجهی سرمایه مورد نیاز است تا متخصصان بازار یا بازارگردان‌های انفرادی به انجام وظایف خود بپردازند، در اغلب موارد آنها تحت پوشش شرکت‌ها سازماندهی می‌شوند.

 

 نقش و اهمیت بازارگردان

 در بورس اوراق بهادار، نیروهای عرضه و تقاضا، بازار را به سمت قیمت تعادلی هدایت می‌کنند. در شرایطی که سفارشات خرید بیشتر از فروش باشد، قیمت سهام افزایش می‌یابد و هرچه این شکاف بیشتر باشد، سرعت افزایش قیمت فزونی می‌یابد و بدیهی است در شرایطی که سفارشات فروش بیشتر از خرید باشد، عکس این فرآیند روی می‌دهد. حال در شرایطی‌که شکاف عرضه و تقاضا زیاد باشد، و منجر به تغییرات شدید قیمت شود، شوک روانی حاصل از این فرآیند تغییرات را تشدید خواهد کرد و ممکن است منتهی به تغییرات بسیار شدید گردد.

  از سوی دیگر، در مواردی ممکن است سهام شرکت‌هایی معامله نشود و نقدشوندگی آنها حتی به صفر کاهش یابد. در چنین شرایطی، خریدار وادار به خرید سهام مزبور در قیمتی بسیار بالاتر از حد طبیعی و یک فروشنده مجبور به فروش سهام مذکور در قیمتی بسیار پایین‌تر از حد طبیعی آن می‌شود.

 

وظایف و عملکرد بازارگردان

 هدف اصلی مسئولان بورس اوراق بهادار از فراهم ساختن زمینه فعالیت بازارگردان، مرتفع کردن نابرابری‌های موقت عرضه و تقاضای سهامی است که احتمالاً از نقدشوندگی مناسبی نیز برخوردار نیست. بازارگردان با خرید و فروش سهام، نقدشوندگی آن را افزایش داده و افزون بر متعادل کردن عرضه و تقاضا، از بروز نوسانات قیمتی نامتعارف جلوگیری می‌کند. بازارگردان در انجام معاملات سهام همواره با سه قید زیر روبروست:

حداکثر دامنه قیمت: حداکثر اختلاف میان قیمت خرید و قیمت سهام که بازارگردان موظف است میان این دو قیمت به دادوستد سهم بپردازد.

حداقل حجم معامله: حداقل تعداد سهامی که بازارگردان موظف است درهر سفارش خود عرضه یا تقاضا کند.

زمان ارایه سفارش: زمانی است که بازارگردان موظف به وارد کردن سفارش خود به سیستم معاملاتی است.

  قیود سه‌گانه مزبور همگی در راستای ثبات و نقدشوندگی بازار وضع می‌شوند. تعیین حداکثر دامنه قیمت، نوسان بازار سهام را محدود می‌کند، ضمن این‌که بازارگردان را از تفاوت قیمت خرید و فروش منتفع می‌سازد. حداقل حجم معامله که بازارگردان موظف به رعایت آن در هر سفارش است، علاوه بر حفظ نقدشوندگی سهام قدرت تاثیرگذاری وی بر بازار را نیز تامین خواهد کرد. از سوی دیگر، زمان ارائه سفارش نیز اهمیت فراوانی در دستیابی به اهداف تعیین شده برای بازارگردان دارد. این واسطه مالی، برای حفظ ثبات قیمت و نقدشوندگی بازار باید در فواصل زمانی معین، سفارشات خود را وارد سیستم معاملات کند و یا در شرایطی‌که تغییرات قیمت از دامنه تعیین شده پیشی می‌گیرد، پاسخگوی عرضه یا تقاضای بازار باشد. بدیهی است، بازارگردانی که حداکثر دامنه قیمت کمتر، حداقل حجم معامله بیشتر و فواصل زمانی کوتاه‌تری برای انجام سفارشات خود داشته باشد، از کارآیی بیشتری برخوردار است.

در تالار بورس سهام همانند سایر بازارهای رقابتی کامل، قیمت دارایی مالی به‌وسیله نیروهای عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. عرضه و تقاضا به‌صورت درخواست‌های خرید و فروش به‌‌وسیله کارگزارهای مربوطه به صحن تالار آمده و بعد از تعادل مناسب، قیمت را مشخص می‌کند. هرگاه نیروهای عرضه و تقاضا به گونه‌ای باشد که سفارشات خرید بیشتر از سفارشات فروش باشد در آن صورت منجر به افزایش قیمت سهام می‌شود، هرگاه سفارش فروش بیشتر از سفارش خرید باشد عکس حالت فوق رخ خواهد داد. در این میان غیر از عامل مذکور، اگر درخواست‌های خرید توسط کارگزار مشخص یا کارگزاران دیگری از حجم بسیاری برخوردار باشد و در آن زمان اگر به میزان تقاضاهای مزبور عرضه کافی وجود نداشته باشد، تغییر و نوسات قیمت سهام بیشتر و شدیدتر خواهد شد.