حراج تک قیمتی چیست؟

راهکارهای افزایش نقدشوندگی؛ سازوکار محاسبه قیمت پایانی در بورس‌های جهان بررسی شد   شرکت بورس اوراق بهادار تهران در راستای کشف قیمت منصفانه سهام و افزایش نقدشوندگی پیشنهاداتی در زمینه محاسبه قیمت پایانی سهام به هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار ارائه کرده است تا درصورت تصویب در بازار اجرا شود.

شرکت بورس اوراق بهادار تهران در راستای کشف قیمت منصفانه سهام و افزایش نقدشوندگی پیشنهاداتی را درزمینه نحوه محاسبه قیمت پایانی به هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار ارائه کرده است تا درصورت تصویب در بازار اجرا شود.

به گزارش سنا، کارشناس معاونت مطالعات اقتصادی و توسعه بازار شرکت بورس اوراق بهادار تهران گفت : این شرکت مطالعات و تحقیقاتی را در طول یک سال گذشته در زمینه نحوه محاسبه قیمت پایانی در بورس‌های جهان انجام داد که نتایج آن به هیات‌مدیره سازمان بورس ارسال شده است.

"روح‌الله حسینی مقدم" در گزارش زیر سازوکار محاسبه قیمت پایانی در بورس‌های جهان را به تفضیل بیان کرد.

قیمت پایانی

قیمت پایانی قیمتی است که برای هر سهم در پایان روز معاملاتی محاسبه می‌شود. این قیمت برای مشارکت‌کنندگان بازار از اهمیت زیادی برخوردار است. آنچه به اهمیت محاسبه دقیق قیمت پایانی می‌افزاید، کاربردهای آن در بازارهای اوراق بهادار از قبیل به‌کارگیری در محاسبه ارزش خالص دارایی‌ها در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، تعیین ارزش انقضای ابزارهای مشتق (مانند قراردادهای اختیار معامله‌)، محاسبه شاخص‌های مختلف، ارزیابی عملکرد کارگزاران و تسویه انواع مختلف قراردادهای مالی است.

1-1 سیر تحول روش‌های محاسبه قیمت پایانی

در بورس‌های مختلف، روش‌های متفاوتی برای محاسبه قیمت پایانی مورد استفاده قرار گرفته است که عبارتند از:

الف. روش قیمت آخرین معامله

در این روش قیمت آخرین معامله انجام شده در پایان روز یا جلسه معاملاتی به عنوان قیمت پایانی در نظر گرفته می‌شود. درصورتی‌که هیچ معامله‌ای طی روز یا نشست معاملاتی صورت نگیرد، قیمت آغازین به عنوان قیمت پایانی لحاظ می‌شود.

مزیت این روش سهولت محاسبه و در دسترس بودن آن است و از معایب عمده آن که موجب انتقادات زیادی نیز شده، امکان دستکاری قیمت آخرین معامله ازطریق انجام تعداد محدودی معامله است. از آن‌جا که قیمت پایانی مبنای معاملات آتی سهام است، تأثیر قابل توجهی در نوسان‌پذیری ورقه بهادار دارد که این مسأله نگرانی زیاد مشارکت‌کنندگان بازار را از انجام معامله در بازار افزایش می‌دهد.

ب. روش میانه

در برخی از بورس‌ها از روش میانه برای محاسبه قیمت پایانی استفاده می‌شود در این روش به عنوان مثال پنج معامله آخر در یک ساعت پایانی معاملات را در نظر گرفته و میانه داده‌ها به عنوان قیمت پایانی درنظر گرفته و اعلام می‌شود. از این روش هنوز هم در تعدادی از بورس‌ها برای تنها برخی از سهام استفاده می‌شود از مزایای این روش سادگی در محاسبه است، اما از معایب آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

·   نوسان قیمت اغلب در دقایق آخر معاملات افزایش می‌یابد.

·   فاصله بین قیمت پیشنهادی خرید و فروش اغلب در دقایق پایانی معاملات بیش‌تر می‌شود.

·   درک تفاوت قیمت پایانی با قیمت آخرین معامله برای عموم سرمایه‌گذاران دشوار است.

ج. روش میانگین ساده قیمت

در این روش، قیمت پایانی که مبنای معاملات روزهای آینده است، با بهره‌گیری از میانگین قیمت معاملات انجام شده محاسبه می‌شود. هرچند محاسبه قیمت پایانی در این روش نیز ساده است، اما از معایب عمده آن نادیده گرفتن معاملاتی با حجم بالا در فرآیند معاملات است. برخی از بورس‌ها برای محاسبه قیمت پایانی با استفاده از این روش، تنها بخشی از معاملات را در نظر می‌گیرند که به‌صورت کلی می‌توان طبقه‌بندی زیر را رایه کرد:

·        تمام معاملات انجام شده

در این روش تمام معاملات انجام شده طی ساعات معاملاتی در محاسبه قیمت پایانی دخالت داده می‌شوند.

·        بخشی از معاملات انجام شده به لحاظ زمانی

در این سازوکار به عنوان مثال، تنها معاملات انجام شده در یک ساعت انتهایی در محاسبه قیمت پایانی در نظر گرفته می‌شود.

·        بخشی از معاملات انجام شده به لحاظ تعداد و یا درصد

در این روش به عنوان مثال تنها ده معامله انجام شده در ساعت پایانی یا درصدی از معاملات انجام شده، در محاسبه قیمت پایانی لحاظ می‌شود.

د. روش میانگین موزون

این روش تاحدودی مشکلات روش قبلی در محاسبه قیمت پایانی را کاهش می‌دهد؛ به نحوی‌که دیگر با انجام معاملات اندک در ساعات پایانی نمی‌توان در محاسبه قیمت تأثیرگذار بود. علاوه بر این، معاملات با حجم بالا در این سازوکار وزن قابل توجهی دارند و در محاسبه قیمت پایانی تأثیر بیشتری خواهند داشت. در روش میانگین موزون همانند روش میانگین ساده گاهی بخشی از معاملات انجام شده در محاسبه قیمت پایانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سیر تحولات روش محاسبه قیمت پایانی نشان می‌دهد که در گذشته از قیمت آخرین معامله انجام شده در روز معاملاتی استفاده می‌شد و همان‌طوری که اشاره شد این روش به دلیل امکان دستکاری قیمت توسط معامله‌گران و تأثیرگذاری آنان در قیمت پایانی با انتقاداتی همراه بود. برخی از بورس‌ها برای حل این مشکل از روش میانگین موزون برای محاسبه قیمت پایانی استفاده کردند. هر چند این روش امکان دستکاری بازار را کاهش می‌دهد، اما یک تورش طبیعی در قیمت تسویه (مربوط به محاسبات پایانی) ایجاد می‌کند که با افزایش نوسان طی معاملات روزانه، افزایش می‌یابد. بنابراین بورس‌هایی که از این روش برای محاسبه قیمت پایانی استفاده می‌کردند، به‌دنبال به‌کارگیری استراتژی کامل‌تری بودند. راه‌حل پیشنهادی در جهت رفع این مشکل، استفاده از حراج پایانی در انتهای روز معاملاتی بود.

ه. حراج پایانی

محبوبیت روش حراج پایانی در سال‌های اخیر در محاسبه قیمت پایانی بسیار افزایش یافته است و به‌طور کلی به روشی بین‌المللی که مورد پذیرش اغلب بازارهاست، تبدیل شده است. در اینجا به دلیل تمایل بورس‌ها به بهره‌گیری از روش حراج برای تعیین قیمت پایانی، این روش با تفصیل بیشتری مورد بررسی قرار می‌گیرد. با توجه به مزایا و جامعیت این روش و هم‌چنین تجربه بورس‌های مختلف در به‌کارگیری آن در این فرصت به معرفی و بیان مزایا و محدودیت‌های روش حراج می‌پردازیم.

1-2 روش حراج پایانی

در سال‌های اخیر بهره‌گیری از روش حراج پایانی به جای روش‌های ساده‌ آخرین قیمت معاملات و میانگین موزون توسط بورس‌ها، نتایج مثبتی را در برداشته است و بسیاری از مشارکت‌کنندگان در این بازارها اذعان کرده‌اند که حراج پایانی معمولاً فعال‌ترین دوره معاملاتی در طول روز است. البته در ارتباط با روش حراج پایانی دو نگرانی نیز وجود دارد؛ اولین نگرانی این است که برگزاری حراج پایانی ممکن است حجم زیادی از معاملات را از جلسه معاملاتی پیوسته (جلسه اصلی معاملات) به دوره حراج منتقل کند و منجر به کاهش نقدشوندگی و افزایش هزینه معاملات در جلسه پیوسته شود. نگرانی دوم این است که ممکن است در زمان حراج، به مقدار کافی معامله صورت نگیرد و در نتیجه هم‌چنان امکان دستکاری بازار وجود داشته باشد. با این‌حال، مهم‌ترین مزیت حراج پایانی جذب معامله‌گرانی است که تمایل به دادوستد در قیمت مرجع دارند. از آنجا که آخرین دقایق از روز معاملاتی، معمولاً با افزایش نوسان قیمت همراه است و فاصله بین بهترین قیمت پیشنهادی خرید و فروش نیز به‌طور قابل ملاحظه‌ای بیش‌تر می‌شود، معرفی روش حراج پایانی کیفیت قیمت را بهبود می‌بخشد و باعث نزدیک شدن قیمت‌ سهام به ارزش ذاتی آن می‌شود. این روش ریسک دستکاری قیمت در دقایق پایانی ساعات معاملات را نیز کاهش می‌دهد.

از طرفی براساس تجربیات بورس‌های مختلف، حراج‌ پایانی می‌تواند برای سهامی که کم‌تر معامله می‌شوند، به‌کار گرفته ‌شود.

در طول مرحله معاملات پیوسته، زمانی یک معامله انجام می‌شود که تطبیق قیمت‌ها صورت پذیرد و در نتیجه در این مرحله، معاملات طی ساعات معاملاتی و در قیمت‌های مختلفی به اجرا در می‌آیند اما  در روش حراج، معاملات در یک لحظه اختیاری از زمان و در یک قیمت به اجرا در می‌آیند و همه معاملات در همان قیمت تسویه می‌شوند که گفته می‌شود قیمتی است که گردش معاملات را حداکثر می‌کند. این امکان یکی دیگر از مزایای روش حراج پایانی به‌شمار می‌رود.

ثر دیگر استفاده از حراج، دقیق‌تر شدن قیمت‌هاست، به این معنی که فاصله بین بهترین قیمت پیشنهادی خرید و فروش کم می‌شود. بنابراین نتایج برگزاری حراج بدون شک منجر به دقیق‌تر شدن قیمت‌ها در آخرین دقایق روز معاملاتی می‌شود.

همچنین، از آنجا که برگزاری حراج پایانی فرصت جدیدی را برای سرمایه‌گذاران به منظور انجام معامله پس از اتمام جلسه معاملاتی پیوسته بوجود می‌آورد، موجب کاهش استفاده از استراتژی‌های عجولانه در دقایق پایانی روز معاملاتی می‌شود و در نهایت به کاهش نوسان در این دقایق منجر می‌شود.

ب
ه طور کلی می‌توان بیان کرد که برگزاری حراج پایانی در انتهای روز معاملاتی، برای کشف قیمت پایانی، از مزایای زیر برخوردار است:

1.     منجر به تقویت جریان سفارش می‌شود که این امر کاهش اثر تک‌تک معاملات بر قیمت پایانی را به دنبال دارد.

2.     افزایش انتشار اطلاعات ناشی از برگزاری حراج می‌تواند فرآیند کشف قیمت را بهبود بخشد و منجر به کاهش نوسان‌ شود، که نتیجه آن نیز ایجاد ثبات در قیمت‌ها‌ست.

3.      باعث کم شدن تفاوت قیمت‌های خرید و فروش می‌شود و حجم معاملات و میانگین اندازه معاملات را افزایش می‌دهد.

4.     سازوکار مناسبی برای افزایش نقدشوندگی فراهم می‌کند و شرایطی را ایجاد می‌کند تا سرمایه‌گذاران بتوانند بدون افزایش هزینه معاملات به قیمت پایانی دست یابند.

5.     شرایطی را برای سرمایه‌گذاران خرد فراهم می‌کند تا امکان معامله با سرمایه‌گذاران نهادی را داشته باشند که در این شرایط ریسک انتخاب نامناسب کاهش می‌یابد.

از دیگر ویژگی‌های روش حراج می‌توان به این مسأله اشاره کرد که در طول حراج، سفارش‌ها می‌توانند وارد شده و یا حذف شوند. هم‌چنین امکان انتقال سفارش‌هایی که طی ساعات معاملات وارد شده‌اند، به مرحله حراج پایانی وجود دارد. چنان‌چه سرمایه‌گذاری نخواهد سفارش به حراج منتقل شود، به سادگی می‌تواند با تعیین محل سفارش خود به این خواسته خود برسد. روش اجرای حراج آغازین و حراج پایانی یکسان است.